بخش اول: مبانی و اصول نظری پرستاری

فصل ۱: ماهیت و تاریخچه پرستاری

مقدمه: تعریف پرستاری

پرستاری، حرفه‌ای است که در قلب نظام سلامت قرار دارد و ترکیبی منحصربه‌فرد از علم، هنر، اخلاق و مهارت‌های انسانی است. برای درک عمیق این رشته، ضروری است که با تعاریف بنیادین آن که توسط نظریه‌پردازان بزرگ و سازمان‌های حرفه‌ای ارائه شده است، آشنا شویم. این تعاریف نه‌تنها ماهیت پرستاری را روشن می‌کنند، بلکه سیر تکامل و تحول هویت حرفه‌ای آن را در طول تاریخ به تصویر می‌کشند.

دیدگاه فلورانس نایتینگل (Florence Nightingale’s Perspective)

فلورانس نایتینگل، بنیان‌گذار پرستاری نوین، پرستاری را هنر و علم “قرار دادن بیمار در بهترین شرایطی که در طبیعت بتواند بر روی او به بهترین شیوه عمل کند” تعریف کرد. در دوران نایتینگل، که بیمارستان‌ها با شرایط غیربهداشتی و عفونت‌های گسترده مواجه بودند، تمرکز اصلی او بر اصلاح محیط بیمار بود. از دیدگاه او، وظیفه اصلی پرستار، مدیریت محیط فیزیکی بیمار شامل تأمین هوای تازه، نور کافی، گرما، پاکیزگی، سکوت و تغذیه مناسب بود. او معتقد بود که با فراهم آوردن این شرایط، می‌توان قدرت طبیعی بدن برای بهبودی را تقویت کرد. این تعریف، پرستاری را به عنوان یک عامل فعال در کنترل محیط برای تسهیل فرایند درمان معرفی کرد و سنگ بنای اهمیت بهداشت و پیشگیری از عفونت را در این حرفه بنا نهاد.

دیدگاه ویرجنیا هندرسون (Virginia Henderson’s Perspective)

در اواسط قرن بیستم، ویرجنیا هندرسون، یکی از تأثیرگذارترین نظریه‌پردازان پرستاری، تعریفی ارائه داد که تمرکز را از محیط به خود بیمار و استقلال او معطوف کرد. او کارکرد منحصربه‌فرد پرستار را چنین توصیف می‌کند: “کمک به فرد، بیمار یا سالم، در انجام آن دسته از فعالیت‌هایی که به سلامتی یا بهبودی او (یا مرگ آرام او) کمک می‌کند؛ فعالیت‌هایی که اگر فرد، قدرت، اراده یا دانش لازم را داشت، بدون کمک انجام می‌داد”. این تعریف، نقطه عطفی در تاریخ پرستاری بود، زیرا نقش پرستار را از یک دستیار پزشک به یک شریک درمانی برای بیمار تغییر داد. هدف اصلی در این دیدگاه، کمک به بیمار برای رسیدن به حداکثر استقلال ممکن است. هندرسون ۱۴ نیاز اساسی انسان را برشمرد (مانند تنفس، خوردن و آشامیدن، دفع، حرکت و…) و وظیفه پرستار را یاری رساندن به بیمار در تأمین این نیازها تا زمان بازیابی توانایی‌هایش دانست.

دیدگاه انجمن پرستاری آمریکا (American Nurses Association – ANA)

تعریف مدرن و جامع انجمن پرستاری آمریکا، دامنه فعالیت‌های پرستاری را به فراتر از مراقبت از فرد بیمار گسترش می‌دهد. طبق این تعریف، پرستاری عبارت است از: “حفاظت، ارتقا و بهینه‌سازی سلامت و توانایی‌ها، پیشگیری از بیماری و آسیب، تسکین آلام از طریق تشخیص و درمان پاسخ‌های انسانی، و حمایت در مراقبت از افراد، خانواده‌ها، جوامع و جمعیت‌ها”.

این تعریف چند نکته کلیدی را برجسته می‌کند:

• تمرکز بر سلامت و پیشگیری: پرستاری فقط به درمان بیماری محدود نمی‌شود، بلکه شامل ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری در سطح فردی و اجتماعی است.
• تشخیص و درمان پاسخ‌های انسانی: این عبارت، تمایز مهمی بین تشخیص پرستاری و تشخیص پزشکی قائل می‌شود. پزشک بیماری را تشخیص می‌دهد (مانند سکته قلبی)، اما پرستار “پاسخ انسانی” به آن بیماری را تشخیص داده و درمان می‌کند (مانند اضطراب، درد، یا اختلال در تحرک ناشی از سکته قلبی).
• دامنه گسترده: مخاطب پرستاری تنها فرد بیمار نیست، بلکه خانواده، جامعه و کل جمعیت را در بر می‌گیرد.
• حمایت و دفاع (Advocacy): پرستار به عنوان حامی و مدافع حقوق بیمار و جامعه عمل می‌کند.

این سیر تکاملی در تعاریف، نشان‌دهنده بلوغ حرفه پرستاری است؛ از نقشی متمرکز بر محیط (نایتینگل)، به نقشی بیمار-محور و متمرکز بر استقلال (هندرسون)، و در نهایت به یک حرفه علمی، مستقل و جامع‌نگر که در تمام سطوح نظام سلامت نقش‌آفرینی می‌کند (ANA). درک این تحول برای دانشجویان پرستاری ضروری است، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند تا هویت حرفه‌ای خود را نه به عنوان مجموعه‌ای از وظایف، بلکه به عنوان یک رشته علمی و انسانی پویا بشناسند.

تاریخچه پرستاری در جهان و ایران

تاریخچه پرستاری در جهان

ریشه‌های مراقبت از بیماران به قدمت تاریخ بشر است، اما پرستاری به عنوان یک حرفه سازمان‌یافته، تاریخچه‌ای نسبتاً مدرن دارد. در دوران باستان و قرون وسطی، مراقبت از بیماران عمدتاً توسط اعضای خانواده یا نهادهای مذهبی (مانند راهبه‌ها) و نیروهای نظامی انجام می‌شد. این ریشه‌های مذهبی و نظامی هنوز هم در برخی از نمادهای پرستاری، مانند عنوان “خواهر” (Sister) برای پرستاران ارشد در بریتانیا، باقی مانده است.

نقطه عطف در تاریخ پرستاری جهان، با ظهور فلورانس نایتینگل (۱۸۲۰-۱۹۱۰) در قرن نوزدهم رقم خورد. او در طول جنگ کریمه (۱۸۵۴-۱۸۵۶)، با سازماندهی مراقبت‌های بهداشتی و اعمال اصول بهداشت محیط در بیمارستان‌های نظامی، نرخ مرگ و میر سربازان را به شدت کاهش داد. نایتینگل پس از بازگشت از جنگ، اولین مدرسه عالی پرستاری را در بیمارستان سنت توماس لندن در سال ۱۸۶۰ تأسیس کرد و پرستاری را بر پایه‌های علمی، آموزش مدون و اصول اخلاقی بنا نهاد.

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، پرستاری به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. تأسیس شورای بین‌المللی پرستاران (ICN) در سال ۱۸۹۹، گامی مهم در جهت ایجاد استانداردهای جهانی و توسعه حرفه‌ای پرستاری بود. در قرن بیستم، با پیشرفت علم پزشکی و تخصصی شدن حوزه‌های درمانی، پرستاری نیز به یک رشته دانشگاهی و تخصصی تبدیل شد و نقش‌های پرستاران از مراقبت صرف به حوزه‌های آموزش، پژوهش و مدیریت گسترش یافت.

تاریخچه پرستاری در ایران

در ایران، مراقبت از بیماران به شکل سنتی و در خانواده وجود داشت، اما پرستاری به عنوان یک حرفه مدرن تا اوایل قرن بیستم ناشناخته بود. در دوران قاجار، پزشکان خارجی مانند دکتر «فوریه»، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه، به نبود سیستم مراقبتی بهداشتی در زمان شیوع بیماری‌های واگیر اشاره کرده‌اند.

اولین گام‌ها برای آموزش پرستاری نوین در ایران توسط هیئت‌های مذهبی خارجی برداشته شد. در سال ۱۹۲۵ میلادی (حدود ۱۳۰۴ شمسی)، اولین آموزشگاه پرستاری در تبریز و سپس در ارومیه تأسیس شد. اما اولین آموزشگاه رسمی پرستاری ایران که توسط دولت به رسمیت شناخته شد، در سال ۱۳۱۶ شمسی (۱۹۳۷ میلادی) با کسب اجازه از وزیر فرهنگ وقت، دکتر علی‌اصغر حکمت، و با مدیریت دکتر جهانشاه صالح در تهران تأسیس گردید. این آموزشگاه با پذیرش دانش‌آموزان دارای مدرک سیکل متوسطه، پرستارانی را در دوره‌های سه‌ساله تربیت می‌کرد.

نقاط عطف مهم دیگر در تاریخ پرستاری ایران عبارتند از:

• ۱۳۲۶ شمسی: تأسیس آموزشگاه عالی پرستاری ایران توسط جمعیت شیر و خورشید سرخ وقت.
• ۱۳۳۱ شمسی: تأسیس انجمن پرستاری ایران (Iranian Nursing Association).
• ۱۳۸۰ شمسی: تصویب قانون نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران که چارچوب قانونی و حرفه‌ای مشخصی برای این رشته فراهم آورد و سازمان نظام پرستاری را به عنوان نهاد اصلی صنفی و حرفه‌ای پرستاران معرفی کرد.

امروزه، پرستاری در ایران یک رشته دانشگاهی کاملاً توسعه‌یافته است که در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی دانشجو می‌پذیرد و پرستاران در تمام عرصه‌های نظام سلامت، از بیمارستان‌های فوق تخصصی تا مراکز بهداشتی روستایی، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند.

نقش‌های مختلف پرستار

پرستاری مدرن یک حرفه چندوجهی است و پرستار در نظام سلامت نقش‌های متنوع و پیچیده‌ای را بر عهده دارد. این نقش‌ها اغلب با یکدیگر هم‌پوشانی دارند و پرستار بسته به شرایط بیمار، محیط کاری و سطح تخصص خود، یک یا چند نقش را به طور همزمان ایفا می‌کند. درک این نقش‌ها به دانشجویان کمک می‌کند تا دامنه وسیع مسئولیت‌ها و توانمندی‌های حرفه خود را بشناسند.

• نقش مراقبتی (Caregiver): این بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین نقش پرستار است. پرستار با استفاده از فرایند پرستاری، به رفع نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی بیمار کمک می‌کند. این نقش شامل انجام مهارت‌های بالینی (مانند دارو دادن، پانسمان زخم)، کمک به بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره (مانند بهداشت و تحرک) و فراهم کردن آسایش و حمایت عاطفی است.
• نقش آموزشی (Educator): پرستاران به طور مداوم به بیماران، خانواده‌ها و جامعه آموزش می‌دههند. این آموزش‌ها شامل توضیح در مورد بیماری، نحوه مصرف داروها، رژیم غذایی، مراقبت از خود پس از ترخیص و روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها است. هدف از این نقش، توانمندسازی افراد برای مشارکت فعال در حفظ و ارتقای سلامت خود است.
• نقش ارتباطی و هماهنگ‌کننده (Communicator/Coordinator): پرستار به عنوان یک حلقه ارتباطی مرکزی در تیم درمان عمل می‌کند. او اطلاعات مربوط به وضعیت بیمار را به پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، متخصصان تغذیه و سایر اعضای تیم منتقل کرده و مراقبت‌های ارائه‌شده توسط تخصص‌های مختلف را هماهنگ می‌سازد تا از ارائه یک مراقبت یکپارچه و جامع اطمینان حاصل شود.
• نقش مدیریتی (Manager): پرستاران مسئولیت مدیریت و سازماندهی مراقبت از یک یا چند بیمار را بر عهده دارند. در سطوح بالاتر، پرستاران به عنوان سرپرستار یا مدیر پرستاری، مسئولیت مدیریت یک بخش یا کل خدمات پرستاری بیمارستان را بر عهده می‌گیرند. این نقش شامل برنامه‌ریزی، سازماندهی، تخصیص منابع، نظارت و ارزشیابی خدمات پرستاری است.
• نقش مدافع بیمار (Patient Advocate): پرستار از حقوق بیمار دفاع می‌کند. این نقش زمانی برجسته می‌شود که بیمار به دلیل شرایط بیماری یا عدم آگاهی، قادر به تصمیم‌گیری یا بیان نیازهای خود نیست. پرستار اطمینان حاصل می‌کند که بیمار اطلاعات کافی برای تصمیم‌گیری آگاهانه را دریافت کرده، به حریم خصوصی او احترام گذاشته می‌شود و مراقبت ایمن و با کیفیتی را دریافت می‌کند.
• نقش مشاور (Counselor): پرستار با استفاده از مهارت‌های ارتباط درمانی، به بیمار و خانواده‌اش در مواجهه با استرس‌های ناشی از بیماری و مشکلات سلامتی کمک می‌کند. این نقش شامل گوش دادن فعال به نگرانی‌های بیمار، ارائه حمایت عاطفی و کمک به آن‌ها برای یافتن راهکارهای مقابله‌ای مؤثر است.
• نقش پژوهشی (Researcher): پرستاران در تمام سطوح می‌توانند در فعالیت‌های پژوهشی مشارکت کنند. این مشارکت می‌تواند از شناسایی مشکلات بالینی قابل پژوهش در بالین بیمار، تا همکاری در جمع‌آوری داده‌ها و استفاده از نتایج تحقیقات مبتنی بر شواهد (Evidence-Based Practice) برای بهبود کیفیت مراقبت‌ها متغیر باشد.

این نقش‌های متنوع نشان می‌دهند که پرستار یک متخصص کلیدی و یکپارچه‌کننده در نظام سلامت است که ارزش منحصربه‌فرد او در توانایی ارائه مراقبتی جامع، مستمر و کل‌نگر نهفته است.

مفهوم مراقبت کل‌نگر (Holistic Care)

مراقبت کل‌نگر یا هוליستیک (Holistic Care) یک فلسفه و رویکرد بنیادین در پرستاری مدرن است که بر اساس آن، انسان به عنوان یک موجودیت یکپارچه و کامل در نظر گرفته می‌شود، نه مجموعه‌ای از اعضا یا بیماری‌ها. این رویکرد تأکید می‌کند که برای ارائه مراقبت مؤثر، باید به تمام ابعاد وجودی فرد توجه کرد. این ابعاد به طور جدایی‌ناپذیری با یکدیگر در ارتباط هستند و بر سلامت و بیماری فرد تأثیر متقابل دارند.

ابعاد اصلی مراقبت کل‌نگر عبارتند از:

• بعد جسمی (Physical Dimension): شامل وضعیت فیزیولوژیک بدن، علائم بیماری، درد، تغذیه، خواب و عملکرد فیزیکی است. این همان بعدی است که در مدل پزشکی سنتی بیشترین توجه را به خود جلب می‌کند.
• بعد روانی یا عاطفی (Psychological/Emotional Dimension): شامل احساسات، عواطف، استرس، اضطراب، افسردگی، تصویر ذهنی از خود (self-concept) و مکانیسم‌های مقابله‌ای فرد است. برای مثال، ترس و اضطراب یک بیمار قبل از عمل جراحی می‌تواند بر بهبودی جسمی او پس از عمل تأثیر منفی بگذارد.
• بعد اجتماعی (Social Dimension): شامل روابط فرد با خانواده، دوستان و جامعه، نقش‌های اجتماعی او (مانند نقش والد یا کارمند)، وضعیت اقتصادی و سیستم‌های حمایتی است. بیماری می‌تواند این روابط و نقش‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
• بعد معنوی (Spiritual Dimension): شامل باورها، ارزش‌ها، معنا و هدف زندگی، ارتباط با یک قدرت برتر یا طبیعت و منابع امید و آرامش درونی فرد است. در زمان بیماری‌های سخت، بعد معنوی می‌تواند منبع قدرتمندی برای مقابله و پذیرش باشد.
• بعد فرهنگی (Cultural Dimension): شامل باورها، سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی فرد در مورد سلامت، بیماری، درمان و مرگ است. پرستار باید به این تفاوت‌های فرهنگی احترام بگذارد و مراقبت خود را با آن‌ها تطبیق دهد.

چرا مراقبت کل‌نگر مهم است؟

رویکرد کل‌نگر، پرستاری را از یک سری اقدامات فنی فراتر برده و آن را به یک فرایند درمانی عمیق تبدیل می‌کند. وقتی پرستار به صورت کل‌نگر از بیمار مراقبت می‌کند، تنها به درمان زخم یا کنترل فشار خون نمی‌پردازد، بلکه به اضطراب ناشی از آن زخم یا نگرانی بیمار در مورد تأثیر فشار خون بر شغلش نیز توجه می‌کند. این رویکرد به پرستار اجازه می‌دهد تا ریشه مشکلات را شناسایی کرده و مداخلاتی را طراحی کند که واقعاً به نیازهای منحصربه‌فرد بیمار پاسخ می‌دهد.

برای مثال، یک بیمار سالمند ممکن است از خوردن غذای بیمارستان امتناع کند. یک رویکرد غیرکل‌نگر ممکن است این مسئله را صرفاً به عنوان “بی‌اشتهایی” ثبت کند. اما یک پرستار کل‌نگر با بیمار صحبت می‌کند و ممکن است متوجه شود که بیمار به دلیل تنهایی (بعد اجتماعی)، اضطراب (بعد روانی) یا عدم تطابق غذا با ذائقه فرهنگی‌اش (بعد فرهنگی) غذا نمی‌خورد. هر یک از این دلایل نیازمند یک مداخله پرستاری متفاوت است (مثلاً هماهنگی برای صرف غذا با خانواده، مشاوره برای کاهش اضطراب، یا درخواست غذای متناسب با فرهنگ بیمار).

در نهایت، مراقبت کل‌نگر موجب ارتقای کیفیت زندگی بیماران، افزایش رضایتمندی آن‌ها و تقویت جایگاه حرفه‌ای پرستاران به عنوان متخصصان مراقبت جامع می‌شود.

فصل ۲: فرایند پرستاری: چارچوب علمی مراقبت

تعریف و اهمیت فرایند پرستاری (The Nursing Process)

فرایند پرستاری یک رویکرد علمی، سیستماتیک و سازمان‌یافته برای حل مسئله است که به عنوان چارچوب اصلی تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری بالینی در حرفه پرستاری به کار می‌رود. این فرایند، روشی هدفمند و پویا برای برنامه‌ریزی و ارائه مراقبت‌های فردی‌شده (Individualized Care) است. فرایند پرستاری تضمین می‌کند که مراقبت ارائه‌شده، جامع، مؤثر و مبتنی بر نیازهای واقعی بیمار باشد، نه صرفاً مجموعه‌ای از اقدامات روتین و تکراری.

اهمیت فرایند پرستاری در موارد زیر نهفته است:

• ارائه مراقبت علمی و استاندارد: این فرایند، پرستاری را از یک حرفه مبتنی بر شهود و تجربه صرف، به یک رشته علمی و مبتنی بر شواهد تبدیل می‌کند.
• تضمین کیفیت و اثربخشی: با دنبال کردن مراحل منطقی این فرایند، پرستار می‌تواند اطمینان حاصل کند که تمام جنبه‌های نیاز بیمار شناسایی شده و مداخلات مناسب برای آن‌ها طراحی و ارزیابی شده است.
• ارتقای استقلال حرفه‌ای: فرایند پرستاری، زبان مشترک و ابزار تفکر پرستاران است و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به طور مستقل مشکلات بیمار را تشخیص داده و برای آن برنامه‌ریزی کنند.
• مراقبت فردی‌شده: این فرایند پرستار را ملزم می‌کند تا برای هر بیمار، یک برنامه مراقبتی منحصربه‌فرد و متناسب با شرایط، ارزش‌ها و نیازهای خاص او تدوین کند.
• پویایی و انعطاف‌پذیری: فرایند پرستاری یک چرخه مستمر است. مرحله ارزشیابی به طور مداوم به مرحله بررسی بازخورد می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند که برنامه مراقبتی با تغییر وضعیت بیمار، به‌روزرسانی و اصلاح شود.

فرایند پرستاری از پنج مرحله متوالی و وابسته به هم تشکیل شده است که در ادامه به تفصیل شرح داده می‌شوند.

مرحله اول: بررسی و شناخت (Assessment)

این مرحله، سنگ بنای فرایند پرستاری و نقطه شروع تمام فعالیت‌های بعدی است. بررسی، فرایند سیستماتیک و مستمر جمع‌آوری، سازماندهی، اعتبارسنجی و ثبت داده‌ها در مورد وضعیت سلامت بیمار است. هدف از این مرحله، ایجاد یک پایگاه داده جامع برای شناسایی مشکلات و نیازهای بیمار است.

مرحله دوم: تشخیص پرستاری (Nursing Diagnosis)

پس از جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، پرستار به یک قضاوت بالینی در مورد پاسخ‌های فرد، خانواده یا جامعه به مشکلات سلامتی واقعی یا بالقوه می‌رسد. این قضاوت بالینی، تشخیص پرستاری نامیده می‌شود.

مرحله سوم: برنامه‌ریزی (Planning)

در این مرحله، پرستار بر اساس تشخیص‌های پرستاری، یک برنامه مراقبتی فردی‌شده را تدوین می‌کند. این مرحله شامل سه فعالیت اصلی است: تعیین اولویت‌ها، تعیین اهداف و پیامدها، و نوشتن مداخلات پرستاری.

مرحله چهارم: اجرا (Implementation)

این مرحله، فاز “عمل” فرایند پرستاری است که در آن برنامه مراقبتی تدوین‌شده به اجرا در می‌آید. اجرای موفقیت‌آمیز نیازمند مهارت‌های شناختی (دانش)، بین‌فردی (ارتباط) و فنی (مهارت‌های عملی) است.

مرحله پنجم: ارزشیابی (Evaluation)

ارزشیابی، یک فعالیت برنامه‌ریزی‌شده، مستمر و هدفمند است که در آن پرستار میزان دستیابی بیمار به اهداف و پیامدهای تعیین‌شده را می‌سنجد و اثربخشی کلی برنامه مراقبتی را تعیین می‌کند. این مرحله پاسخ به این سؤال است: “آیا برنامه مراقبتی ما مؤثر بود؟”

سناریوی بالینی کامل: کاربرد فرایند پرستاری برای بیمار با درد پس از عمل

برای درک بهتر نحوه کاربرد عملی فرایند پرستاری، سناریوی زیر را برای یک بیمار فرضی پس از عمل جراحی در نظر بگیرید.

معرفی بیمار: آقای رضایی، مردی ۶۲ ساله است که ۸ ساعت پیش تحت عمل جراحی تعویض مفصل زانو (Total Knee Replacement) قرار گرفته است. او به بخش جراحی منتقل شده و شما پرستار مسئول او هستید.

مرحله ۱: بررسی و شناخت (Assessment)

• داده‌های ذهنی (Subjective Data): آقای رضایی به شما می‌گوید: “زانوی عملم خیلی درد می‌کنه، انگار داره آتیش می‌گیره. از ۱۰ بهش نمره ۹ می‌دم. می‌ترسم پام رو تکون بدم یا سرفه کنم، چون دردم وحشتناک‌تر می‌شه.” او همچنین ابراز نگرانی می‌کند که “نکنه این درد هیچ‌وقت خوب نشه.”
• داده‌های عینی (Objective Data): مشاهده: بیمار در تخت به پشت خوابیده، صورتش را از درد در هم کشیده، رنگ‌پریده به نظر می‌رسد و عرق کرده است. علائم حیاتی: فشار خون ۱۴۵/۹۰، نبض ۱۱۵، تنفس ۲۶ (سطحی و سریع)، اشباع اکسیژن ۹۴٪.

مرحله ۲: تشخیص پرستاری (Nursing Diagnosis)

1. تشخیص اصلی: درد حاد (Acute Pain) مرتبط با آسیب بافتی ناشی از جراحی.
2. تشخیص دوم: الگوی تنفسی غیرمؤثر (Ineffective Breathing Pattern) مرتبط با درد شدید.
3. تشخیص سوم: اضطراب (Anxiety) مرتبط با درد و نگرانی از نتیجه جراحی.

مرحله ۳: برنامه‌ریزی (Planning)

• اهداف: کاهش درد به نمره کمتر از ۴ تا یک ساعت دیگر. بهبود الگوی تنفسی (تنفس ۱۶-۲۰، اشباع اکسیژن بالای ۹۵٪) تا ۲ ساعت دیگر. کاهش اضطراب تا پایان شیفت.
• مداخلات: تجویز مسکن، قرار دادن بیمار در وضعیت راحت، آموزش تنفس عمیق، استفاده از کیسه یخ، اطمینان‌بخشی به بیمار.

مرحله ۴: اجرا (Implementation)

ساعت ۱۴:۰۰: پرستار ۲ میلی‌گرم مورفین وریدی را طبق دستور پزشک تجویز می‌کند. ساعت ۱۴:۰۵: سر تخت بیمار را بالا برده و کیسه یخ روی زانو گذاشته می‌شود. ساعت ۱۴:۱۰: به بیمار آموزش تنفس عمیق داده می‌شود. تمام اقدامات ثبت می‌شود.

مرحله ۵: ارزشیابی (Evaluation)

ساعت ۱۴:۴۵: بیمار گزارش می‌دهد دردش ۳ از ۱۰ است. تنفس ۱۸ بار در دقیقه و اشباع اکسیژن ۹۶٪ است. بیمار آرام‌تر به نظر می‌رسد. تمام اهداف محقق شده‌اند. برنامه مراقبتی ادامه می‌یابد.

فصل ۳: ارتباط، اخلاق و قوانین در پرستاری

ارتباط درمانی (Therapeutic Communication)

ارتباط، جوهره اصلی حرفه پرستاری است. ارتباط درمانی فرایندی هدفمند و متمرکز بر بیمار است که سنگ بنای رابطه پرستار-بیمار را تشکیل می‌دهد. این نوع ارتباط صرفاً تبادل اطلاعات نیست، بلکه ابزاری قدرتمند برای ایجاد اعتماد، ارائه حمایت عاطفی، جمع‌آوری داده‌های دقیق و آموزش به بیمار است. ارتباط مؤثر با بیمار، خانواده او و سایر اعضای تیم درمانی برای ارائه یک مراقبت ایمن و باکیفیت ضروری است.

اخلاق و قوانین در پرستاری (Ethics and Legal Issues)

حرفه پرستاری با تصمیم‌گیری‌های پیچیده‌ای همراه است که ابعاد اخلاقی و قانونی عمیقی دارند. پرستاران موظفند مراقبت‌های خود را در چارچوب اصول اخلاقی و الزامات قانونی ارائه دهند تا از ایمنی و حقوق بیماران محافظت کنند.

اصول اخلاقی پایه:

• احترام به استقلال بیمار (Autonomy)
• سودرسانی (Beneficence)
• عدم ضرررسانی (Non-maleficence)
• عدالت (Justice)
• وفاداری (Fidelity)
• صداقت (Veracity)

فصل ۴: کنترل عفونت و ایمنی

زنجیره عفونت (The Chain of Infection)

برای اینکه یک عفونت رخ دهد، باید شش عامل یا حلقه به صورت یک زنجیره به هم متصل باشند. هدف از تمام اقدامات کنترل عفونت، شکستن این زنجیره در یک یا چند نقطه است.

1. عامل عفونی (Infectious Agent)
2. مخزن (Reservoir)
3. راه خروج (Portal of Exit)
4. راه انتقال (Mode of Transmission)
5. راه ورود (Portal of Entry)
6. میزبان حساس (Susceptible Host)

آسپسیس پزشکی و جراحی (Medical and Surgical Asepsis)

آسپسیس پزشکی (تکنیک تمیز) شامل اقداماتی برای کاهش تعداد میکروارگانیسم‌هاست، در حالی که آسپسیس جراحی (تکنیک استریل) برای از بین بردن تمام میکروارگانیسم‌ها به کار می‌رود. بهداشت دست مؤثرترین، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای شکستن زنجیره عفونت است.

ایزولاسیون بیماران (Patient Isolation)

ایزولاسیون شامل اقداماتی است که برای پیشگیری از انتقال میکروارگانیسم‌ها از بیماران عفونی به سایر افراد انجام می‌شود. این اقدامات بر اساس راه انتقال عامل بیماری‌زا طبقه‌بندی می‌شوند.

بخش دوم: مهارت‌های بالینی پایه

علائم حیاتی (Vital Signs)

علائم حیاتی شامل اندازه‌گیری‌های فیزیولوژیک پایه‌ای هستند که وضعیت عملکردی ارگان‌های حیاتی بدن را نشان می‌دهند. این علائم شامل درجه حرارت، نبض، تنفس، فشار خون و اشباع اکسیژن شریانی می‌باشند. بررسی دقیق و منظم علائم حیاتی، یکی از مهم‌ترین مهارت‌های پرستاری برای ارزیابی وضعیت بیمار، تشخیص مشکلات و ارزیابی پاسخ به درمان است.

بهداشت و آسایش بیمار (Hygiene and Comfort)

تأمین بهداشت فردی و آسایش بیمار از وظایف اساسی پرستاری است که نه تنها به حفظ سلامت جسمی (مانند پیشگیری از عفونت و زخم بستر) کمک می‌کند، بلکه تأثیر عمیقی بر سلامت روانی و حفظ کرامت انسانی بیمار دارد. این اقدامات فرصت مناسبی برای ارزیابی پوست، تحرک و وضعیت کلی بیمار و همچنین تقویت ارتباط درمانی است.

تغذیه (Nutrition)

تغذیه کافی و مناسب برای بهبودی بیماران، ترمیم بافت‌ها و عملکرد صحیح سیستم ایمنی ضروری است. پرستاران نقش مهمی در ارزیابی وضعیت تغذیه بیمار، کمک به او در غذا خوردن و اجرای روش‌های تغذیه‌ای خاص مانند تغذیه از طریق لوله دارند.

دفع (Elimination)

کمک به بیمار برای رفع نیازهای دفعی، یکی از جنبه‌های اساسی مراقبت پرستاری است که نیازمند حساسیت، رعایت حریم خصوصی و مهارت فنی است. ناتوانی در دفع طبیعی می‌تواند منجر به مشکلات جسمی (مانند یبوست و عفونت ادراری) و روانی (مانند خجالت و کاهش عزت نفس) شود.

فعالیت و تحرک (Activity and Mobility)

حفظ تحرک و فعالیت بدنی برای عملکرد طبیعی تمام سیستم‌های بدن ضروری است. بی‌حرکتی می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند زخم بستر، آتروفی عضلانی، ترومبوز وریدی عمقی (DVT)، پنومونی و یبوست شود. پرستاران نقش کلیدی در پیشگیری از این عوارض از طریق کمک به حرکت و فعالیت بیمار دارند.

مراقبت از زخم (Wound Care)

مراقبت از زخم یکی از مهارت‌های کلیدی پرستاری است که هدف آن تسهیل فرایند بهبودی، پیشگیری از عفونت و کاهش درد و ناراحتی بیمار است. پرستاران باید با انواع زخم و اصول صحیح پانسمان آشنا باشند.

دارو درمانی (Medication Administration)

تجویز ایمن و دقیق داروها یکی از حیاتی‌ترین و پرمسئولیت‌ترین وظایف پرستاری است. این مهارت نیازمند دانش فارماکولوژی، مهارت محاسباتی، دقت فنی و رعایت دقیق اصول ایمنی است تا از بروز خطاهای دارویی که می‌توانند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشند، جلوگیری شود. رعایت اصول دهگانه دارو دادن (10 Rights) برای تضمین حداکثر ایمنی ضروری است.